Een cijnsboek of cijnsregister is een administratie of inventarisatie van cijnzen en hun jaarlijkse betaling aan een grondheer.
Wat is een cijns? Cijns is een recht op een jaarlijkse uitkering aan de grondheer uit onroerende goederen, meestal landbouwpercelen. De cijns is ontstaan toen de cijns- of grondheer grond uit zijn bezit vrijgaf aan boeren om als landbouwgrond te gebruiken. Als vergoeding stond daar een jaarlijks terugkerende betaling van een cijns tegenover. Meestal werd volstaan met het noteren van de naam van de eigenaar van een perceel en het cijnsbedrag dat deze jaarlijks schuldig was. De nazaten van de eerste boeren en eigenaren van cijnspercelen, bleven deze cijnzen jaarlijks betalen aan hun cijnsheer. De cijnsplicht erfde mee met de grond en de hoogte van de cijns bleef meestal onveranderd. Het recht op het ontvangen van een bepaalde cijns kon ook overgedragen (verkocht) worden van een cijnsheer naar een andere.
 
Voor genealogen:
Een cijnsboek registreert per perceel meerdere opeenvolgende eigenaren (de cijnsbetalers) met hun familiebanden, waardoor dit boek een bron van informatie is voor genealogen. De transcripties van een aantal cijnsboeken zijn beschikbaar en kunnen doorzocht worden, waarbij men er rekening mee moet houden dat de spelling van een naam soms anders is als verwacht.
 
We geven een voorbeeld hoe dit in zijn werk gaat, uit het cijnsboek van Sint Jacob te Luik (1563-1650):
Post nr 29.
Heer en meester Peeter van Balen pastoir tot Bercheyck bij coope voor Huybrecht zoons Lijsken ende Dries Janssen voor meester Laureys van Brussel voor Margareta Huybrecht Back soon voor die 4 kynder Huybrecht Back soon voor (de) klerck van Peelt van der Poorten.
Ende stellen die erffgenamen tot eenen onderpant huys en hoff ende aengelach gelegen metter eener sijde neffens des Abts van Sinte Jacob, dander sijde neffens een kerckstraetken, dand er eynde neffens Claes Elmpt 12 d(enarii) nov(alis).
We hebben 'voor' onderstreept in de tekst. Met dit woord (of in het Latijn 'pro') wordt telkens een nieuwe eigenaar aangegeven. In dit geval gaan er 5 eigenaren aan pastoor van Balen vooraf. Het waren er waarschijnlijk nog veel meer, maar de klerk, die hier overigens genoemd wordt heeft er wel een paar weggelaten. De Poorten of Portinc is waarschijnlijk het oorspronkelijke goed waar de cijns voor werd betaald. Het woord 'denarie' is de cijns in oude munt. Deze betaling werd omgezet naar een voor die tijd gangbare munt, zoals de stuiver.
 
Daniël Vangheluwe
 
LITERATUUR:
Y.J.A. Welings, C.J.M. van der Heijden, J.G.M. Sanders, 2000, 'Hoenen en kapoenen. Gids van cijnsregisters betreffende Noord-Brabant, 14de-20ste eeuw', Rijksarchief in Noord-Brabant, ’s-Hertogenbosch.